Przedmiot pożądania wielu kobiet, dobra lokata, częsta ozdoba koron i diademów władców… czyli kamienie naturalne. To właśnie one będą bohaterami dzisiejszego wpisu.

Od zarania dziejów ludzie tworzyli ozdoby ciała. Najstarsze odnalezione ozdoby liczą 100.000 lat (jest to naszyjnik z muszli). Powody noszenia biżuterii pierwotnie były nieco odmienne od współczesnych. Była ona głównie oznaką władzy, zamożności czy też przynależności klasowej. Szklane paciorki pełniły też funkcję ochronnych talizmanów. Zawsze były symbolem siły i trwałości władzy, oznaką bogactwa, a także przedmiotem marzeń i legend. Często stanowiły ozdobę insygniów władzy, przedmiotów kultu oraz świątyń. W XIX w. biżuteria stała się dodatkiem czysto estetycznym, głównie o charakterze pamiątkowym czy sentymentalnym. Obecnie jest powszechnie dostępna dla każdego, różni ją tylko jakość użytych materiałów. Wśród materiałów do wyrobu biżuterii szczególne miejsce zajmują kamienie naturalne. I właśnie o nich będzie dzisiejszy wpis.

Kamienie używane w biżuterii tak najogólniej możemy podzielić na:

kamienie naturalne (kamienie szlachetne i ozdobne, substancje organiczne),
kamienie poprawiane (modyfikowane),
imitacje,
kamienie syntetyczne.

Korona królewska ozdobiona kamieniami, Bawaria

Kamienie naturalne

Kamienie naturalne od zawsze były wysoko cenione i poszukiwane, zwłaszcza te najrzadziej występujące. Każdy minerał ma określony skład chemiczny oraz charakterystyczną budowę, dlatego biorąc pod uwagę jego właściwości fizyczne i optyczne można go identyfikować i klasyfikować. Ogólnie przyjęło się dzielić kamienie na szlachetne i ozdobne, czasami pojawia się jeszcze grupa kamieni półszlachetnych. Jednak nie ma jednego doskonałego podziału, który uwzględniałby wszystkie przypadki. Nawet ten sam rodzaj minerału może zostać zaliczony bądź do kamieni szlachetnych, bądź ozdobnych, a czasami nie kwalifikuje się do żadnej z tych grup.

Turmalin naturalny

Kamieniem szlachetnym można nazwać minerał, który posiada trzy cechy: jest piękny, trwały i rzadko występuje w przyrodzie. Aby móc ocenić piękno minerału potrzebne jest światło, ponieważ to jego odpowiednie odbicie i załamanie decyduje, np. o barwie szmaragdów, „ogniu” diamentów, czy grze barw opali.

Trwałość kamieni mierzy się w skali opracowanej przez niemieckiego mineraloga Fryderyka Mohsa (skala Mohsa). Wybrał on 10 minerałów i ułożył w taki sposób, że każdy z nich można zarysować wyższym minerałem. Kamienie używane w jubilerstwie muszą posiadać odpowiednią twardość, aby dały się zakuwać i oprawiać.

Rzadkość występowania kamieni ma wpływ na ich wartość. Bywa, że minerał dość często występujący w przyrodzie ma niewiele okazów nadających się do obróbki, np. kwarc. Natomiast diamenty jubilerskie są rzadkie, ale większość można obrabiać.

Kamienie naturalne poprawiane

Kamienie naturalne mogą być modyfikowane, w celu podniesienia ich wartości i jakości. Spośród różnych zabiegów, najczęściej stosuje się:

impregnowanie, czyli barwienie różnymi substancjami chemicznymi;
nasycenie olejem – pozwala zamaskować spękania i drobne skazy;
podgrzewanie – ma na celu wzmocnienie lub zmianę koloru bądź klarowności niektórych kamieni szlachetnych, np. słabej jakości ametysty po podgrzaniu sprzedawane są jako cytryny;
napromieniowywanie – służy zmianie barwy kamieni, wykorzystuje się w tym celu, np. pierwiastki radioaktywne, promienie rentgenowskie lub inne.

Zaletą takich kamieni, o ile nie szukamy kamieni szlachetnych o jubilerskiej wartości, jest dobry stosunek ceny do jakości.

Szmaragd klarowany

Imitacje

Imitacje – są to kamienie i inne materiały mające naśladować kamienie szlachetne. Wykonywane są z różnych materiałów, np. innych kamieni naturalnych lub szkła. Chyba najbardziej znaną imitacją jest cyrkonia (nie mylić z cyrkonem), która udawała diament. Pierwszy raz pojawiła się w handlu w 1973 r., aby trzy lata później, w wyniku udoskonalenia metody wytwarzania, opanować rynek jubilerski. Pod koniec lat 90. XX w. na rynku pojawiła się inna – doskonalsza- imitacja diamentu, a mianowicie Moissanit.

Kamienie syntetyczne

Kamienie syntetyczne są to sztucznie wytworzone minerały, o zbliżonym składzie chemicznym i budowie wewnętrznej, jak kamienie naturalne. W 1902 r. zaczęto je wytwarzać w laboratoriach, a przez lata doskonalono techniki ich wytwarzania. Obecnie sprawiają wiele problemów gemmologom, którzy zajmują się rozpoznawaniem kamieni szlachetnych. Wiele kamieni syntetycznych wyprodukował Pierre Gilson, m.in. czarne i białe opale, turkusy, lazuryty.

Do kamieni syntetycznych zaliczają się też kamienie wytworzone w laboratoriach, które nie mają swojego naturalnego wzorca, np. cyrkonie, YAG. Należy tu też m.in. szkło awenturynowe, które powstało w XVII w. w Wenecji. Dzięki różnym dodatkom można otrzymać szkło złoto-czerwone, sprzedawane jako piasek pustyni oraz ciemnoniebieskie, znane jako noc Kairu.

Oba te kamienie są chętnie wykorzystywane w biżuterii, ze względu na zawartość mnóstwa migoczących drobinek, które pięknie się mienią w świetle.

Noc Kairu wyglądająca niczym rozgwieżdżone nocne niebo

Piasek pustyni zawierający złociście migoczące drobiny

Podział kamieni

Jedną z cech ułatwiających rozróżnienie kamieni jest twardość. Skala Mohsa jest dziesięciostopniowa i wygląda następująco: 1 – talk, 2 – gips, 3 – kalcyt, 4 – fluoryt, 5 – apatyt, 6 – ortoklaz, 7 – kwarc, 8 – topaz, 9 – korund, 10 – diament. Na podstawie tej skali nie uzyskujemy informacji o dokładnej twardości (do tego służą inne badania), jedynie informację, który kamień szlachetny jest twardszy od innego. Twardość określa się tylko na świeżych powierzchniach minerałów, nigdy nie należy badać kamieni już oszlifowanych, ponieważ można je zarysować i uszkodzić.

Przyjmuje się, że kamienie szlachetne mają twardość powyżej 7. Zaliczają się tutaj, mi.in.: diament, szmaragd, rubin, szafir, topaz, aleksandryt, akwamaryn, heliodor, morganit, turmalin, beryl, spinel, opal (mimo że ma mniejszą twardość). Oprócz minerałów do kamieni szlachetnych zalicza się substancje organiczne: perły naturalne, koral, szylkret, kość słoniową i bursztyn.

Jednak i w tak dużej grupie są 4 kamienie uważane za lepsze od innych, są to: diament, rubin, szafir i szmaragd. Są one najrzadsze, najpiękniejsze, najtrwalsze i najdroższe spośród kamieni szlachetnych. Szacuje się, że ich łączna wartość stanowi 97% wartości wszystkich kamieni szlachetnych znajdujących się w sprzedaży.

Pozostałe kamienie odznaczające się mniej efektownym wyglądem, często brakiem przezroczystości i mniejszą twardością ogólnie zalicza się do grupy kamieni ozdobnych. Stosuje się je głównie do wyrobu niedrogiej biżuterii, ozdób, pamiątek, a nawet wyrabia się z nich blaty stołów, parapety, umywalki, okładziny ścienne. Jednak niektórzy w tej grupie wyróżniają jeszcze kamienie półszlachetne. Zaliczane są do nich m.in.: agat, jaspis, malachit, lapis lazuli, labradoryt, onyks, kamień księżycowy, rodonit, sodalit, granat, amazonit, jadeit, turkus.

Kamieniom półszlachetnym i ozdobnym ze względu na mniejszą twardość nadawane są często mniej wyrafinowane kształty, niż kamieniom szlachetnym. Najczęściej szlifuje się je w formę kaboszonu lub robi z nich kulki.

Klasyfikacja kamieni

Przy wycenie kamieni szlachetnych są brane pod uwagę: wielkość, masa, a także barwa, połysk, czystość i forma kryształów. Najdokładniej opisana jest klasyfikacja diamentów. Do ich oceny stosuje się tzw. zasadę 4C :

carat (karat, czyli jednostka masy kamieni szlachetnych, 1 kr = 200 mg),
colour, czyli barwa odnosi się do kamieni typowych, czyli od bezbarwnych do żółtych,
clarity, czyli czystość, tzn. występowanie inkluzji i skaz,
cut – szlif, pozwala za pomocą faset tak odbijać promienie świetlne, aby ukazał się „ogień” diamentu.

Ponieważ diamentów nie można porównywać z innymi kamieniami, stworzono klasyfikację AAA dla pozostałych minerałów. W tej klasyfikacji porównuje się takie same kamienie, np. turmaliny z innymi turmalinami, i ocenia się ich: kolor (colour), połysk (brilliance), czystość (clarity) oraz szlif (cut). I tak kamienie ocenia się: AAA, AA, A, A/B, B, B/C, C, C/D i D.